Jakie są podstawowe cechy zaburzenia określanego terminem niedokształcenie mowy o typie afazji?
- Na pierwszy plan wysuwają się trudności w w nabywaniu i posługiwaniu się mową i językiem.
- Analiza objawów występujących w mowie dziecka afatycznego świadczy o zaburzeniu w programowaniu mowy i języka, tworzeniu i odbiorze treści werbalnych. Są to problemy główne tak zwane specyficzne.
- Typowa jest długotrwałość objawów specyficznych i niespecyficznych, choć zwykle następuje systematyczna poprawa i nie występują regresy rozwojowe.
- Wykluczamy inne rodzaje zaburzeń rozwojowych, w których mamy do czynienia z opóźnieniem i zaburzeniem rozwoju mowy i języka.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ!
W trakcie diagnozy niedokształcenia mowy o typie afazji dążymy do wykluczenia innych zaburzeń m. in. spektrum autyzmu, niedosłuchu, niepełnosprawności intelektualnej, prostego opóźnionego rozwoju mowy, zaniedbania środowiskowego, mutyzmu.
Postawienie ostatecznej diagnozy czasem wymaga dłuższej obserwacji i powtórzenia badań. Zdarza się iż dynamika rozwoju dziecka wpływa na zróżnicowany
i niejednoznaczny obraz objawów zaburzenia.
Wystawianie zaświadczenia lekarskiego przez lekarza specjalistę dziecku 2-3 letniemu na pierwszej wizycie trwającej czasem 15-20 minut jest niewłaściwe i nie powinno mieć miejsca z uwagi na to, że może zamazać prawdziwy obraz zaburzeń dziecka a rodziców wprowadzić w błąd.
Jakie są objawy specyficzne i niespecyficzne?
Grupa dzieci z zaburzeniem językowym jest zróżnicowana wewnętrznie. Zwykle wyróżniamy dzieci z przewagą ekspresji mowy, z przewagą zaburzeń percepcji mowy lub mieszaną postacią zaburzenia.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ!
Dla obrazu klinicznego dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji istotna jest obecność objawów specyficznych (głównych) dotyczących mowy i języka, jak
i niespecyficznych (towarzyszących głównemu deficytowi), którymi są zaburzenia motoryki małej, ogólnej koordynacji ruchowej, zaburzenia pamięci i uwagi, integracji sensorycznej i inne.
W zależności od rodzaju afazji objawy niespecyficzne mogą być bardzo zróżnicowane np. w percepcyjnej postaci zaburzenia często obserwujemy łatwość
w opanowaniu techniki czytania, podczas gdy u dzieci z dominującymi zaburzeniami ekspresji mowy umiejętność odczytywania (dekodowania tekstu) stanowi bardzo poważną trudność.
Wśród objawów niespecyficznych, zwykle obecnych u dzieci z zaburzonym rozwojem mowy i języka, szczególną uwagę warto zwrócić na trudności emocjonalne
i społeczne. Obserwujemy objawy nadpobudliwości , nadruchliwość, emocjonalną labilność i znaczące zróżnicowanie sposobu zachowania w rożnych środowiskach (przedszkole – dom).
Niektóre dzieci wykazują obniżony napęd do działania, są powolne, męczliwe, apatyczne, czasem nadwrażliwe (wyższy próg reakcji). U dzieci nadwrażliwych obserwujemy podwyższony poziom lęku, tendencje do unikania kontaktu i izolowania się, również labilność emocjonalną.
Zaburzenia emocjonalne dziecka afatycznego mogą być objawem współwystępującym z deficytem komunikacji werbalnej, ale też emocjonalno – społeczne funkcjonowanie dziecka. Pogłębianie się rozchwiania emocjonalnego i utrwalanie się niewłaściwych zachowań społecznych może być skutkiem negatywnych doświadczeń związanych z utrudnieniami w komunikacji słownej.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ!
Badanie sieci społecznych w grupach dzieci młodszych wykazały tendencje do izolacji i ograniczonych relacji rówieśniczych u dzieci z niedokształceniem mowy
o typie afazji.
W jakim celu „Skala obserwacyjna dla nauczycieli. Język i komunikacja”?
Często dziecko zostaje skierowane na diagnozę do poradnia nie tylko z inicjatywy rodziców, ale też w wyniku zaleceń przekazywanych przez wychowawców
i nauczycieli, którzy zaobserwowali niepokojące zachowania. Nauczyciele widzą dziecko na tle rówieśników i na podstawie swojej wiedzy i doświadczenia zdobytego w pracy z uczniami wiedzą, jakich umiejętności i postępów rozwojowych należałoby się spodziewać na danym etapie edukacji szkolnej. Ich opinie są wielokrotnie cennym źródłem informacji dla diagnostów. Równocześnie potrzebują specjalistycznych, popartych badaniami wskazówek i konkretnych informacji na temat podejrzewanego u dziecka zaburzenia.
Cennym narzędziem porządkującym obserwację jest „Skala obserwacyjna dla nauczycieli. Język i komunikacja”. Autorki narzędzia proponują analizę zachowania dziecka w wieku szkolnym (klasy I-IV) pod kątem następujących pięciu obszarów:
- rozumienie mowy
- ekspresja mowy
- pragmatyka
- zachowanie
- edukacja
Opisują prawdopodobne zachowania dziecka z zaburzeniem językowym mogące występować w szkole i w klasie. Są to tego typu zachowania jak np. „łamie zasady obowiązujące w konwersacji, nie dostosowuje języka do sytuacji, nadmiernie skupia się na jednym temacie lub chaotycznie i przypadkowo zmienia temat swej wypowiedzi i rozmowy, nie akceptuje odmiennego zdania koleżanki lub kolegi, ma problemy ze zgłoszeniem nauczycielowi swoich potrzeb i z zadawaniem pytań, czasem zwraca na siebie uwagę, zachowując się dziwacznie, nadmiernie wyrażając emocje lub się wycofując”.
Co u dziecka afatycznego jest faktyczną przeszkodą w relacjach rówieśniczych?
Zaburzenia komunikacji językowej nie mogą być bez znaczenia dla relacji z rówieśnikami.
Na jakość tych relacji w dużej mierze ma wiek dziecka, ponieważ od niego zależy m. in. to:
- na ile dziecko jest świadome swojego deficytu i wynikającej z niego odmienności;
- jaka powinna być typowa i istotna dla danego wieku aktywność w grupie;
Biorąc pod uwagę oba te czynniki, możemy się spodziewać, iż relacje grupowe dziecka z upływem wieku będą się pogarszać z uwagi na pojawiające się
i narastającą szczególnie około 5-6 roku życia świadomość trudności językowych, doświadczonym w trakcie przebywania z rówieśnikami.
Dziecko z zaburzeniami języka w sytuacji społecznej wybiera towarzystwo młodszych, lgnie do dorosłych lub bawi się w samotności.
WARTO ZASTOSOWAĆ!
Istotne jest zapewnienie młodszemu dziecku wsparcia nie tylko w formie intensywnych i różnorodnych form terapii ale też zrozumienie i akceptacji ze strony otoczenia.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ!
Podstawowa trudność dziecka, wynikająca z deficytu rozumienia mowy lub ograniczeń w jej czynnym używaniu, może być rozumiana jako niechęć do podporządkowania się i współpracy lub brak zainteresowania tym, co się wokół dzieje.
Nauczyciele i wychowawcy powinni być wyposażeni w wiedzę o zaburzeniu, ale bardzo ważna jest ich intuicja i empatia oraz umiejętność stałej obserwacji dziecka.
Bożena Ceglarska - neurolologopeda
